Everlasting Blessings of Mata Dadanbai & Dr. Premchand Manghirmalani

History Of Sindhi Literature 02 सिंधी साहित जो इतिहास

सिंधी साहित जो इतिहास - आजादीअ खां पोय

इन इतिहासी दोर जी छंड छाण कंदे इहो चिटीअ तरह सां समझ में अचे थो त हकीकत में भारत में सिंधी साहित, जेके अटकल अठ डहाका पूरो करण ते अची पहुचतो आहे वकत जो इहो अरसो
01. पहिरियें अटकल डेढ़ डहाके वारे जफाकशीअ वारे समे
02. विच वारे अटकल चयिन डहाकन वारे साहित सिरजन जे बुलंदी ते पहुची लाह वारी राह ते मुसाफिरी शुरु करण वारे समे
03. तेलीमी संसथाउन, पंचायतुन अयं बियन सामाजिक संसथाउन, सिंधी समाज जे सामाजिक जलसन अयं वेंदे सिंधी घरन मां सिंधी भाषा खे धिके बाहिर कढण वारे समे जो गड़ियल असर रखण वारो उहो अरसो आहे जहिं आलिशान रीस जोगे बुलंदिन वारियूं अदबी कमियाबियूं त हासिल कयूं आहिन पर सिंधी भाषा खे लगभग खतम थियण ते पहुचायिण में बि इन दोर ई असिराइतो किरदार निभायो आहे।

आजादी खां पोय वारो समो सिंधी साहित में नंयूं शुरुआतियूं

01. न सिरफ सिंधी साहितकार घण सिंफी थिया – वासदेव मोही जो कविता वासिते साहित अकादमी अवार्ड सां, कहाणी वासिते सरसवती अवार्ड सां नवाजियो वंञणु इन जो हिकु मिसाल आहे
02. सिंधी साहितकार सिंधी भाषा सां गडु हिंदी, अंग्रेजी अयं भारत जी बियन इलाकायी (प्रादेशिक regional) भाषाउन में साहित सिरजन लाय कामियाब अयं मशहूर थियण लगा। लक्ष्मण दुबे पहिंजी हिंदी गजलुन लाय मशहूर थियो त सिंधी भाषा लाय साहित अकादमी अवार्ड (जीअ जो झरोखो) सां नवाजियल लक्ष्मण भाटिया पहिंजी जीवनी हिंदी में बही खाते के पने शीर्षक हेठि लिखी।
03. साहितकारन जे जोडे मतलब जाल मुडुस बिनही जे देश जे सभे वडे अदबी अवार्ड मतलब साहित अकादमी अवार्ड हासिल करण वारन में डॉ मोतीप्रकाश (1988) अयं कला प्रकाश (1994) पहिरियों जोडो बणिया त हरीश वासवानी (1987) अयं इंदिरा वासवानी (2012) इन सिलसिले खे अगिते वधायो। गुजिरियल सतन डहाकन में कृष्ण राही (1971) अयं माया राही (2015) खे मिलाये कुल टिन जोडन खे साहित अकादमी अवार्ड मिली चुको आहे।
04. हिन दोर जी इहा बि हिक खास गालिह रही त हिक ई सिंफ जा बेहतरीन साहितकार वकत जे सागिये अरसे में मशहूर ऐं कामियाब थिया। मॉडर्न सिंधी साहित जी तिरमूरती जे रुप में मशहूर हासिल गुनो समतानी, मोहन कल्पना अयं लाल पुष्प बुनियादी तोर ते कहाणी लिखण वारा अदीब हुआ पर गुनो समतानी रुमानियत भरियूं कहाणियूं, लाल पुष्प पहिंजी रचनाउन में दारशनिक नजरिये अयं हिंदी भाषी अखरन जे असिरायिते उपयोग लाय त मोहन कल्पना पहिंजी कहाणिन में अखरी तंज जे बेहतरीन उपयोग लाय मशहूर हुओ।
05. शायद त सिंधी साहितकारन जे हिन दोर में घण सिंफी अयं घण भाषी हुजण मुखे होसिलो डिनो आहे त आजादी खां पोय वारे अरसे जे सिंधी साहित जे इतिहास खे रिवायती नजम ऐं नसर में विरहाइण जी जगह ते नुकतन (Points बिंदु ) जे रुप में बियानु कियां।

सिंधी साहित जो इतिहास - आजादीअ खां पोय वारे दोर में सिंधी साहित सिरजन

01.हालांकि इहो इलम तवारीख (Chronology) जे सिलसिले मूजिब न थींदो पर तहिं हूंदे बि मां हिन दोर जी शुरुआति करण लाय वासदेव मोही, हरीश वासवानी, डॉ मोतीलाल जोतवानी, अर्जुन शाद अयं पोपटी हीरानंदानी जहिडन साहितकारन जे नालन खे पसंदगी डियां थो। सिंधी नजम जे वासिते इहो दोर नयीं कविता जो दोर हुओ उहा कविता जहिंजो मरकज आलिम अमीर न हुआ पर आम सिंधीअ जी बोली, रोजाने जीवन, सुखन दुखन खे अहमियत वारो मुकाम हासिल हुओ।
02. इहो सचु आहे त इहो दोर घटि में घटि शुरुआति समे में सिंधी नजम में गजल जी बुलंदीअ जो दोर हुओ अयं मूलचंद बिंदरानी (एम कमल ) अयं अर्जुन हासिद जहिडन कलम जे सिपाहिन पहिंजी विषयन जी चूंड जे वडन उफकन अयं गजल खे गीत जहिडी सरगम डयी गजल खे आम सिंधियिन में बेहद पसंद अचण वारी साहितिक सिंफ बणाओ पर नारायण श्याम जा हाईकू, प्रभु वफा जा पंजकडा, डॉ सदारंगानी जूं रुबायूं अयं अर्जुन शाद जी गजल, पोपटी हीरानंदानी जी रुमानियत भरियल रचनाउं रचिण जे सिलसिले खे अगिते वधायिण बि पहिंजो मटु पाण हुआ।
03. गोवरधन महबूबानी भारती कविता, गजल अयं रुबायूं जरुर लिखियूं पर संदस बुनयादी सुंञाणप हिक गीतकार जी रही। संदस लिखियल गीतन जी इहा खास खूबी आहे जो रिवायती नजम अयं लोक गीत बिनही में आम तोर ते कम अचण वारा अखर संदस गीतन जो हिसो रहिया आहिन जहिं करे हिक खास मिठास अयं तरनुम जो अहसास थिये थो। इन दोर जे हाणोके समे तायीं पहुचंदे इहो अहसास थिये थो त अजु जा सिंधी साहितकार वरसे जी न सिरफ संभाल कनि पिया था पर उन खे अगिते वधायिण में बि योगदान डियन था। पोपटी हीरानंदानी, तीरथ बसंत जी जीवनी लिखण जी परम्परा खे डॉ संध्या कुंदनानी जहिड़ा नवजवान सिंधी अदीब काबिल नमूने अगिते वधाये रहिया आहिन।
04. साल 1950 खां साल 2020 जे विच वारन सतन डहाकन खे खियाल में आणिजे त पहिंरियइन चयिन डहाकन में सिरफ पोपटी हीरानंदानी (1982) अयं सुंदरी उतमचंदानी (1986 ) सिंधी भाषा लाय साहित अकादमी हासिल करण वारियूं सिंधी औरत साहितकार हुयूं। पोयन टिन डहाकन में तारा मीरचंदानी (1993), कला प्रकाश (1994), इंदिरा वासवानी अयं माया राही इहो अवार्ड हासिल करण वारन में शुमारिजी औरतुन जो तादाद बीणो करे छडियो। इहा गालिह सिंधी साहित जे सिरजन में सिंधी औरतुन जी वधंदड सरगरमिन अयं योगदान जो हिकदम चिटो इशारो ऐं सबूत आहे।
05. हिन दोर में अखबारनवीसी, समाज सेवा या सामाजिक कम अयं साहितिक योगदान हिक बिये सां जुडी हिक किसम सां हिकु थी विया आहिन। इन सिलसिले में डॉ राम जवाहरानी हिकु अहमियत वारो नालो आहे। सामाजिक कम करण सां गडु सिंधी भाषा अयं सिंधियत जे वाधारे जे मकसद सां, संदस दूरदर्शन ते बेशुमार सिंधी शखसियतुन सां अलग अलग किअल मुलाकात हिकु लासानी अदबी अयं तहजीबी सरमायो आहे।
06. इन अरसे में साहितिक नुकतचीनी न सिरफ बालिग थींदी महसूस थी आहे पर फलजी फूलजी सिंधी अदब जी हिक अहमियत वारी सिंफ जे रुप में बि सामहूं आयी आहे। इहो चाहे कल्याण आडवाणी जी शाह, सचल, सामीअ बाबत किअल छंडछाण हुजे या भोजराज नागरानी जा टिन जिल्दन (किताबन) जे रुप में सामी साहिब जा सिलोक कठा करणु या मागे हरुमल सदारंगानी जो शाह अब्दुल लतीफ अयं उन जे समे जे बियन हिंदी, पंजाबी ऐं परशियन कविन जे साहित जी भेट हर हिक कोशिश लासानी अयं असिराइती साबित थी।
इन दोर जो इतिहास लेखराज अजीज, डॉ मोतीलाल जोतवानी, हीरो ठाकुर, झमटमल भावनानी, झामु छुगानी, ऐ जे उतम, कीरत बाबानी , गोबिंद माल्ही, अर्जुन शाद, जगदीश लछाणी कृष्ण खटवानी अयं बियन केतिरिन ई नालन खे शामिल किये बिना अधूरो ई लेखियो वेंदो।
07. अगिते हली न सिरफ साहितिक नुकतचीनी जा नंवां आयाम नंवां पहलू सामहूं आणिण पर साहितिक नुकतचीनी वासिते नंवन लंघन (approach) जो उपयोग करण वारन में विष्णु भाटिया, हरीश वासवानी, परम अभिचंदानी, डॉ प्रेम प्रकाश, नामदेव ताराचंदानी, आनंद खेमानी, श्याम जयसिंघानी जहिड़ा साहितिक नाला जुडिया जिन सिंधी नजम, अफसानागोई अयं सिंधी ड्रामा बाबत विसतार सां लिखियो।
08. आजादीअ खां पोय वारे अरसे में सिंधी अदबी, तहजीबी वरसे खे अगिते वधायिण में , सिंधी लोक कला, सिंधी ड्रामा अयं सिंधी भाषा जी महफूजी जे रुख में जहिं हिक शखस अमोलक योगदान डिनो सो हुओ प्रो. राम पंजवानी।
चाहे सिंधी फिलमुन जी गालिह हुजे या सिंधी भाषा सेखारिण जी हर उफक ते चमकंड तारे जे रुप में राम पंजवानी मौजूद रहियो। सिंधी लोक कला भगत खे हिन साहिब हर सिंधी घर तायीं पहुचायिण लाय न सिरफ भारत जे शहर शहर गोठ गोठ जा पर विदेशी दोरा बि किया। मटकी जो हिक साज जे रुप में उपयोग करे भगत राम पंजवानी भगत खे कामियाबी अयं हरदिल अजीज जे नयें बुलंद मुकाम ते पहुचाये छडियो।
सिंधी लोक कला, सिंधी लोक साहित, सिंधी लोक गीत, सिंधी लोक नाटक, सिंधी लोक हुनर (मिटीअ जा थांव ठाहिण, भरतु भरिण वगेरह) जे इतिहास जी जाण कठी करण में डॉ जेठो लालवानी बेमिसाल कोशिशूं कयूं आहिन।
09. सिंधी साहित जे इतिहास में अजादीअ खां पोय वारे अरसे जी गालिह अटकल हिकु डहाको अगु आयल इंकलाबी तबदील जो जिकुर करण खां सिवाय इतिहास अधुरो ई रहंदो। विगियान ऐं तकनीकी जो रोजाने जीवन में सिंधी अखबारुन रिसालन अयं इसकूलन जे बंद थियण सबब पेदा थियल खाल भरिण में असिरायिते नमूने उपयोग थी सघण जो मिसालु आहे सोशल मीडिया। सोशल मीडिया ते उपयोग वासिते सिंधी देवनागिरी फ़ॉन्ट्स तियार करण जे रुख में लेखवाणी भाउरन जी कोशिश खे हिकु अहमियत वारो योगदान लेखिणु घुरिजे।
सोशल मीडिया मुखिय रुप में वाट्सएप अयं फेसबुक सिरफ विंदर अयं वकतु गुजारी जो साधन न आहे। इहो समझी करे ई कुझु साल अगु तमन्ना मटलानी (गोंदिया), एस पी मंघिरमलानी (कोल्हापुर) रोमा चंदवानी (जयपुर) कोटु राजवानी (पुणे न्यूयार्क), जयंती ठकर (आदिपुर) अयं बियन सवें सिंधियत शैदायिन सिंधी भाषा जे वाधारे वासिते जानकारी भरिया लेख, कविता, सिंधी शखसियतुन जे जीवन ऐं खास सिंधी डीहंन बाबत जानकारी भरिया लेख लिखंदे आम सिंधी में सुजागी पेदा करण जी कोशिश त कयी ई पर हिक किसम जे नयें लोक साहित सिरजन में बि योगदान डिनो आहे।
इनहन सवें हजारें नालन में तमन्ना मटलानी (गोंदिया) अयं एस पी मंघिरमलानी (कोल्हापुर) खे सिरफ लागीतो नेमायिते नमूने अयं सिरफ सिंधी देवनागिरी में लिखण करे अगिरायी वारे मुकाम ते रखणु गैर वाजिब न आहे। एस पी सर त पहिंजी सिंधी वेबसाइट जो आसरो वठी हिकु कदम वधीक अगिते वधी न सिरफ पंजकडन में पहाका पेश करण जो कमु पियो करे थो पर सिंधी भाषा, सिंधी साहित, सिंधी इतिहास अयं सिंधियत जे बाबत सुजागी आणे आम सिंधीअ में चाहु पेदा करण लाय वाट्सएप ते सवाल सिंधियत जा अयं पहाका पुछन सवाल जहिडियूं इनामी चटाभेटियूं बि कराये चुको आहे।
आखिर में फरजु पूरो कंदे अखर शुकुरगुजारी जो तवहां जे ऐतिरे वडे लेख जे पढ़िहण लाय त खिमिया दान जो अरजु सिंधी साहित जी बेशुमार शखसियतुन खे जिन जा नाला मां चाहे करे बि हिन लेख में शामिल न करे सघियो आहियां। किरपा करे समझंदा त नालो न शामिल हुजण जो इहो अरथु बिलकुल न आहे त उन साहितकार जे योगदान खे घटि लेखियो वियो आहे या अहमियत न डिनी वयी आहे पर लेख में शामिल नाला हिक हद अंदर रखण जी मजबूरी हेठि इहो जरुरी समझियो वियो आहे।

Posted on 31 – 03 – 2024 

error: Content is protected !!