Everlasting Blessings of Mata Dadanbai & Dr. Premchand Manghirmalani

सिंधी धारमिक विशवास Sindhi Religious Faiths

धारमिक विशवास जे खियाल खां सिंधी इतिहास

Sindhi History Religious Faiths

सिंधी समाज अयं पुरातन इंसानी सभियतायूं

सिंधी समाज सिंधु घाटी सभियता, जेका इंसानी इतिहास जी चैइन पुरातन सभियताउन -मेसोपोटामिया, मिसर अयं चीनी सभियता में शामिल आहे अयं जहिं खे अजु हिंदु या सनातन धरम लेखियो वंञे थो , तहिंजो हिसो आहे।
इहा ऐतिहासिक सचायी आहे त इंसानी सभियताउन – हिक किसम जे धारमिक अयं सामाजिक रीती रिवाजन वारन इंसानी मेडन – जी शुरुआति नदी किनारन ते थियल आहे। सिंधु नदी किनारे ते शुरु थियल सामाजिक अयं धारमिक हिक जहिडायी रखण वारे इंसानी जीवन खे सिंधी समाज सिंधु घाटी सभियता लेखियो वियो। इहा इंसानी अजोके भारत अयं कहिं समे में समूरे एशिया खंड में फेलियल हुयी।
गैर रजामंदी, यकराय न हुजण, निफाक अयं पंहिंजी अलग सुंञाणप जी चाहत उहे बुनियाद साबित थिया जेके हिक सभियता में इनसान जे अलग अलग मेडन ठहण जी बुनियाद बणिया। इन्हन नंढन इंसानी मेडन खे अजु असां जाति या धरम जे नाले सां सुंञाणउ था। इहो धिआनु रखण जी जरूरत आहे त इतिहास लिखण जी शुरुआति खां वठी ई भाषा जाति जी सुंञाणप वारी निशानी लेखी वेंदी आहे।
चाहे सिंधु घाटी सभियता जी शुरुआति सिंधु दरियाह जे किनारे तां छो न थी आहे पर वकतु पुजाणे इन सभियता जो फेलाव परे परे तायीं थी वयो। अगिते हली जडहिं सभियताउन में विरासत जो दोर शुरू थियो त सिंधु नदीअ जी वेझडायी में रहण वारे, पहिंजी भाषा अयं जिंदगी जियण जो पहिंजो कुझु अलग तरीको हुजण वारे सिंधु घाटी सभियता जे रहिवासिन खे सिंधी समाज जे रुप में सुंञाणिण जी शुरुआति थी।
हालांकि इन बाबत के खातिरी लायक सबूत त नथा मिलन त उन समे सिंधी समाज कहिडी भाषा जो उपयोग कंदो हुओ पर इहो समझण सही महसूस थिये थो त उन वेदिक जुग में सिंधी समाज जी भाषा वेदिक जुग जी भाषा खां हिकदम अलग त जरुर न हूंदी।

इंसानी समाज अयं विरहासत

इहो समझण जी जरुरत आहे त इंसानी समाजन में कहिं बि कम करण जे तरीके खे रीत चयो वेंदो आहे।
इंसानी समाज में का बि रीत जडहिं केतिरिन ई परिवारन वसीले कमि आंदी वेंदी आहे त उहा रिवाज बणिजी पवंदी आहे।
इंसानी समाजन में कहिं बि रिवाज जो वडे अरसे – केतिरिन ई पीढिन – तायीं कमि आणिण रिवायत खे वजूद में आणिण जी बुनियाद बणिजंदो आहे।
इहे रीती रिवाज अयं रिवायतूं चाहे इंसानी समाज जी हिक किसम जी विरहासत जो बुनियाद बणिजी नयूं नयूं जातियूं या नंढा उपसमाज तियार कनि था पर इहे सभु जातियूं मूल सभियता खां जुदा कोन थियूं थियन।
चवण जो मतलब इहो आहे त
अलग नालो मिलण
पहिंजी भाषा हुजण अयं जिंदगी जियण जो अलग तरीको – रीतियूं रिवाज रिवायतूं हुजण खां पोय बि
सिंधी समाज सिंधु घाटी सभियता – हिंदु या सनातन धरम जो ई हिसो आहे।

सिंधी समाज अयं घणा धारमिक विशवास

अजु असां डिसूं पिया था सिंधी समाज केतिरिन ई धारमिक विशवासन में विरहायल नजर अचे पियो थो। हालत उन मुकाम में पहुची वयी आहे जो हिक ई कुटुंब परिवार में हिकु भाती हिक धारमिक पंथ में त बियो भाती बिये धारमिक पंथ में विशवास रखंदड मिले थो।
हालांकि धरम खे पूजा पाठु करण जो तरीको लेखियो वेंदो आहे पर हकीकत में धारमिक विशवास इंसान जे शखसी तोडे सामाजिक जीवन में बदिलाव जी बुनियाद तियार करे थो। पुरातन समे खां ई सभियता जो मतलब जिंदगी जियण जो तरीको लेखियो वेंदो आहे।
असांजी सिंधु घाटी सभियता या वेदिक सनातन धरम इंसान खे पूजा पाठु करण जे तरीके जी आजादी त डिये थी पर बुनियादी रीती रिवाजन अयं रिवायतुन खां परे थियण जी मोकल नथी डिये।
मतलब इहो त असां वेदिक धरम जे आधार रखण वारन चैईन मुखिय पंथन वैशणव (भगवान विशणुव में विशवास रखण वारे ), शैव (भगवान शिव या शंकर में विशवास रखण वारे ) , शकती (देवी खे परम शकती समझण वारे ) अयं घण पांथायी -चतुरता (जहिं में हिक खां वधीक भगवानन अवतारन में विशवास रखण या उन जो पूजा पाठु करण जी मोकल डियण वारे ) मां कहिं जे रीती रिवाजन अयं रिवायतुन जो पालन करे सघऊं था।
हकीकत इहा बि आहे त वेदिक या सनातन धरम में जिन पंजन भगवानन जी मुखिय रुप में पूजा थींदी आहे उहे विशणु, शिव, गणेश, सूरज अयं शकती आहिन।
सिंधु घाटी सभियता जा वाशिंदा हुजण सबब असां सिंधिन जा बुनियादी धारमिक विशवास बि इनहन चैईन धारमिक विशवासन जी हद अंदर ई आहिन। सिंध जी खास जागिराफी वारी बीहक असर अयं भारत ते थियण वारन बियन धरमिन जे हमलन सबब तोडे भारत में (अंगरेजी हुकूमत खां आजादी हासिल करण खां काफी घणो अरसो अगु) शुरू थियल संतन अयं भगतन जे असर वारे काफी वडे अरसे जे हेठि सिंधी समाज घणन धारमिक विशवासन वारो समाज बणिजी वियो।
इन जो मतलब इहो बिलकुल न आहे त सिंधी समाज जी धारमिक जिंदगी वेदिक या सनातन धरम खां अलग थी वयी आहे।
इन गालिह जो वडो मिसाल आहे सिंधी समाज जी धारमिक रीती रिवाजन में विरत, नेम टेम, हवन अयं पूजा पाठ खे वडी अहमियत आहे। बियो त परे सिंधी समाज पहिंजे आराधिय देव भगवान झूलेलाल जे मंदिर में दाति अयं जोति बाबत बेहद खबरदार रहण सां गडु पलव अयं सेसा जो नियम पिणु पाले थो।

सिंधी समाज अयं आराधिय देव झूलेलाल

सिंधु घाटी सभियता खास करे भारत जे रहवासिन अयं मंदिरिन जी अमीरी जी मशहूरीअ संसार जे बियन हुकुमिरानन में भारत ते कबिजो करण जी चाहत पेदा कयी। शुरुआति खां ई पहिंजी खास जागिराफी बीहक सबब सिंध जी ऐराजी इनहन हमलन जो पहिरियों शिकारु बणिजंदी रही।
हमलो करे कबिजो करण वारा मकानी मिलकियत हासिल सां गडोगडु मकानी मुखालफत घटायिण लाय पहिंजे धारमिक विशवास जो फेलाव बि चाहिंदा आहिन , नतीजे तोर सिंध वारी ऐराजी में धारमिक बदिलाव वडे पेमाने ते नजर आयो अयं तलवार जे जोर हेठि तोडे हाकिम जे हुकम हेठि घणे अंदाज में सिंधिन इसलाम धरम कबूल करण मंजूर कियो। इहा गालिह बुनियाद साबित थी हिंदु सिंधिन जे धारमिक विशवासन में वडो बदिलाव अचण जी शुरुआति जी।
मुगलन जी हुकूमत दोरन मिरिक शाह सिंध जे वासिन खे इसलाम कबूल करण या मोतु मंजूर करण मां हिक गालिह कबूल करण जो हुकुम डिनो। नतीजे तोर ऐराजी जा लखें सिंधी हिंदू सिंधु नदीअ किनारे वरुण देवता खे रखिया वासिते पिराथना करण वासिते कठा थिया। चालीहन खां झूलेलाल जे जनम वठण जी आकाशवाणी बुधी उहे घरि मोटिया।
वकत पुजाणे वरुण अवतार झूलेलाल साहिबन सिंधिन खे मिरिक शाह जे जुलमन खां मुकत करायो। अगिते हली सिंधी समाज में झूलेलाल साहिबन जी आराधिय देव जे रूप में पूजिण , झूलेलाल साहिब जे मंदिर में दाति जोति, बहिराणो, पलव, सेसा, चालीहो विरतु अयं चेटी चंडु मलिहाइणु जहिडियूं रिवायतूं शुरु थियूं।

सिंधी समाज अयं गुरु नानक देव

सिंधी इतिहास मूजिब सिंधी समाज सिंधु घाटी सभियता जे उनहन रहवासिन में शुमारियो वेंदो आहे जेको वेदिक या सनातन धरम जे आधार रखण वारन चैईन मुखिय पंथन मां घण पांथायी -चतुरता (जहिं में हिक खां वधीक भगवानन अवतारन में विशवास रखण या उन जो पूजा पाठु करण जी मोकल डियण वारे ) जी पुठिभरायी करे थो।
इंसानी इतिहास में धारमिक विशवासन जे खियाल खां संतन, दरवेशन अयं फकीरन जी सिखियाउन अयं बाणिन खे धारमिक विशवास तोर कबूल करण जो हिकु जुग भगती जुग बि रहियो आहे। सिंध खे त संतन, दरवेशन अयं फकीरन जी सरजमीं पिणु चयो वेंदो आहे मतलब इहो त सिंधी समाज न सिरफ देवी देवताउन पर संतन महातमाउन खे बि पूजींदो आहे अयं इनहन सिखियाउन बाणिन खे धारमिक पंथ तोर बि कबूल कंदो आहे।
भगती जुग में सिंध ऐराजी में साई सतरामदास, सुआमी टेंउराम, संत लीलाशाह, साधू वासवाणी जहिडन केतिरिन ई संतन पहिंजी रुहानी शकतिन सां सिंधी समाज जी धारमिक अयं रुहानियत जी राह ते राह रहबरी कयी। अजु सिंधी समाज में इनहन जी सिखियाउन जे आधार ते बरपा थियल कुझु धारमिक पंथ नजर अचन था।
पंजाब इलाके में जनम वठण वारन गुरु नानक देव साहिबन जी सिखियाउन जो सिंधी समाज ते वडो असर थियो अयं समाज जो हिकु वडो हिसो गुरु नानक देव साहिबन जी पूजा करण लगो। सिंधी समाज जी हिक रिवायत हुयी त केतिरा ई परिवार बास बासींदा हुआ त पहिंजो हिकु पुट गुरुन हवाले कंदासीं।
इन रिवायत मूजिब अयं गुरु नानक देव साहिबन जे बिन पुटन बाबा सिरीचंद अयं बाबा लखमीचंद में विशवासु रखण जे आधार ते सिंधी साधन (गुरु नानक साहिबन में विशवास रखण वारन सिंधिन खे साधु या भाई साहिब चयइबो आहे ) खे उदासी अयं जगियासी साधन में विरहायो वियो आहे।
इतिहास मूजिब सिखी पंथ आदि गुरु गुरुनानक देव साहिबन न पर दसम पिता गुरु गोविंदसिंह साहिबन बरपा कियो आहे अयं बुनियादी तोर सिख बि सिंधिन वांगुर वेदिक या सनातन धरम जे आधार रखण वारन चैईन मुखिय पंथन मां घण पांथायी जी पुठिभरायी करण वारन इंसानन जो समाज आहे। इन गालिह जो वडे में वडो सबूत आहे गुरु अर्जुनदेव साहिबन जो तियार करायल धन श्री गुरु गिरंथ साहिब जहिं में सिख गुरुन जी बाणीअ सां केतिरिन ई बियन भगतन, संतन, फकीरन, भाई मरदाने सां गडु भटन (गुरु सिखन) जूं बाणियूं शामिल आहिन।
अगिते हली वैसाखीअ जे डींह ते 30 मार्च 1699 ते डहें सिख गुरु गुरु गोविंदसिंह महाराजन सिखी पंथ बरपा कियो। पंथ जो इहो नालो गुरुनानक साहिबन जी पूजा करण वारन खे सिख चवण जे आधार रखियो वियो।

सिंधी समाज अयं सिखी पंथ

दसम पिता गुरु गोविंदसिंह साहिबन जे सिखी पंथ जे बरपा करण जे केतिरिन ई डहाकन पोय तायीं बि सिंधी समाज अयं पंजाबी समाज में पूजा पाठ करण जे तरीके में को निफाक न हुओ पर सिखी पंथ जे सिख धरम जे रुप में सामाजिक कबूली वधण खां पोय कुझु निफाक या यकराय न हुजण सामहूं अचण शुरु थिया।
इन निफाक जो बियो वडो सबब शायद इहो रहियो जो गुरु नानक देव साहिबन खे रुहानी रहबर पूजिण वारो सिंधी समाज सिखी पंथ या धरम मूजिब धारमिक हलत हलण खां परे रहियो। बुनियादी फरकु इहो बि समझ में अचे थो त सिंधी समाज पहिंजी घण पांथायी रिवायत ते हलंदो आयो पर पंजाबी समाज, सिंधी समाज जी इन गालिह खे कबूल करण लाय तियार न थियो।
नतीजो गुरु साहिबन जी बेअदबी जे रुप में सामहूं आयो। सिंधी समाज पहिंजी रिवायत मूजिब पंहिंजन मंदिरन में बियन देवी देवताउन अयं आराधिय देवता झूलेलाल साहिबन जी मूरतिन खे विराजमान कंदे पूरी शिरधा, सिदक अयं विशवास सां धन सिरी गुरु गिरंथ साहिब विराजमान कंदे नियमन सां पूजा कंदो रहियो। सिंधिन जे विशवास शिरधा जो इहो वडो सबूत आहे त घणा सिंधी परिवार शादीअ जहिडे खुशीअ जे मोके तोडे मोत ते बारिहे खां अगु पाठु रखाइण जी रिवायत जो त पालन कंदा आहिन पर गडोगडु सोनी दरबार अमिरतसर वंञण वारन सिखन खे पहिंजे शहर जे रेलवे इसटेशन ते लंगर खाराइण जी सेवा सिंधी कंदा आहिन।
इहा हकीकत त भारत में जगह जी घटितायीअ केतिरिन ई साधन पंहिंजन घरन जे बहिरियें कमरे खे दरबार जो रुप डयी धन सिरी गुरु गिरंथ साहिब विराजमान किया आहिन, बि शायद सिंधी समाज अयं पंजाबी समाज जे निफाक जो सबब बणी। इहो निफाक ऐतिरो वधियो जो पंजाबी समाज धन सिरी गुरु गिरंथ साहिब खणी वंञण लाय वडी तादाद में – मेड रुप में – सिंधी दरबारुन में पहुचण शुरु कियो।
सिंधी समाज पंहिजे इतिहास जे शुरुआति खां सामाजिक रुप में ठहकी हलण वारे तोडे अगिरायी न करण वारे समाज जे रुप में मशहूर रहियो आहे सो निफाक अयं जोर जबरदसती टारिण वासिते बेशुमार सिंधी दरबार पहिंजी दिल दुखाये बि पूरे पूरे अदब सां धन सिरी गुरु गिरंथ साहिबन खे पहिंजे पहिंजे शहर जे मुखिय सिख गुरदुआरे में जमा कराये अचण जी मजबूरी कबूल कयी।
सुवाल जेको बाकी रहिजी वियो उहो आहे त छा कडिहिं पंजाबी सिख समाज इहो अहसास कंदो त सिंधी दरबारुन में धन सिरी गुरु गिरंथ साहिबन जे विराजमान न हुजण खां पोय बि सिंधी समाज जे गुरु नानक देव महाराजन में विशवास अयं शिरधा में का कमी ईंदी छा ? धियान में रखण जी गालिह इहा बि आहे त सिंधी समाज, पंजाबी समाज वांगुर अमिरत छके सिखी धरम कबूल किअल समाज न आहे।

सिंधी समाज अयं धारमिक पंथ

सिंध खां वठी सिंधी समाज में दरबारूं बरपा करण अयं गदेसर संतन जी पूजा करण जी रिवायत रही आहे। इहा बि हकीकत आहे त सिंधी समाज भगत कंवरराम साहिबन जहिडिन गियानी शखसियतुन जी संतन (गुरु) जे रुप में पूजा कंदो आहे। संतन, दरबारुन हाणोके समे में पंथन खे जनम डिनो आहे सो सिंधी समाज अजु केतिरिन ई पंथन में विरहायल नजर अचे पियो।
अलग अलग पंथन में हूंदे बि सिंधी समाज बुनियादी धारमिक रीतिन रिवाजन अयं रिवाजन सां जुडियल आहे मतलब सिंधी समाज अजु बि धारमिक रुप में शुरुआती वेदिक या सनातन हिंदु धरम जी पुठिभरायी कंदड समाज आहे। मां अगमें में बि लिखियो आहे त धरम या धारमिक विशवास जो लगापो सिरफ पूजा पाठु करण जे तरीके सां न आहे पर इंसान जो धारमिक विशवास संदस शखसी तोडे सामाजिक हलत में, रीती रिवाजन, रिवायतुन तोडे खाधे खाइण जी आदतुन में बि बदिलाव अचण जी बुनियाद तियार करे थो।
सुवाल इहो आहे त शुरुआती वेदिक या सनातन हिंदु धरम खां परे वंञी बियो धरम कबूल करण वारे शखस खे सिंधी समाज जे हिसे तोर कबूल करणु घुरिजे या न ?
अलग अलग पंथन जो हुजण समाज जी बधीअ (एकता Unity) ते बि असर करे थो छाकाण इन सबब डिण मलिहाइण जो तरीको त बदिलिजे थो पर खास सामाजिक जलसन (गडु थियण जे मोकन) में बि बदिलाव अचे थो, जहिंजे करे सामाजिक बनावट यकसां (Uniformed एकरुप) रही सघण लगभग नामुमकिन थो पवे थी।
इहो सामाजिक खेतर में कमु करण वारन सिंधी अगुवानन, सिंधी समाज सुधारक जे विचार करण जो विषय आहे त सिंधी समाज जो घणन पंथन जो समाज हुजण सही अयं बेहतर आहे छा ? इहो याद रखण बि जरुरी आहे हिक हजार सालन खां बि वधीक अरसे खां वठी सिंधी समाज झूलेलाल साहिबन जी आराधिय देव में पूजा कंदो आहे अयं अजु बि चेटी चंड वडे में वडे सिंधी डिण – नयें सिंधी साल जी शुरुआति तोर मलिहायो वेंदो आहे।

Posted on 31 Jan 2024

error: Content is protected !!