Everlasting Blessings of Mata Dadanbai & Dr. Premchand Manghirmalani

सिंधी बोली ऐं सिंधी भाषा जो कमज़ोर थियण

Sindhi Dialect, Script & Sindhi Language

इहो सचु आहे त गुजिरियिल बिन ट्रिन डहाकन में भारत में अहिड़न सिंधी परिवारन जे तादाद वड़े निरख सां वधी रहियो आहे जिन जे घरन में बि हिक बिये सां गालिहायिण वास्ते ग़ैर सिंधी बोली जो उपयोग थिए थो। भारत जे सिंधियन जिन जी उमिर 40 सालन खां घटि आहे तिन मां अटकल 20 – 25 सैकड़ो वास्ते चयो पियो वञे त उन्हन खे न सिंधी लिखण अचे न पढ़ण। हिते मां हिक गालिह ज़रूर शेयर करण चाहीन्दुम त कुछ डीन्ह अगु मां हिक सिंधी व्हाट्सएप्प ग्रुप में लिखियल पढियो ” सिंधी में लिखियिल पढ़ी न थो सघां ” हकीकत में इहा वड़ी निशानी आहे सिंधी भाषा जे कमज़ोर थियण जी। दरअसल इहो लिखण वारो समझी न सघियो आहे त उहो सिंधी भाषा न पर अरबी लिपी न थो पढ़ी सघे छो जो उन पहिंजी शिकायत लिखण वास्ते सिंधी भाषा (देवनागिरी लिपी) ई जो वापर कियो आहे। तव्हां जो सवाल त एस पी सर आखिर इन में फरकु छा आहे ? बिलकुल मुनासिब आहे।

भाषा जा हिसा

इहो समझण ज़रूरी आहे त भाषा जा ब हिसा थियन बोली (गालिहायिण) ऐं लिपी (लिखण) ऐं सिंधी अहिड़ी भाषा आहे जहिं जे लिखण वास्ते अरबी लिपी ऐं देवनागिरी लिपी त आहिन ई पर वेझडायी में अंग्रेजी भाषी मुलकन में रहण वारन सिंधियन सिंधी भाषा खे लिखण वास्ते अंग्रेजी या रोमन अल्फाबेट कम आणिण जी शुरुआत कयी आहे जहिं रोमन लिपी पियो चयो वञे। हिते किन जो सवाल ज़रूर थी सघे थो त एस पी सर जे सिंधी भाषा वास्ते अरबी ऐं देवनागिरी बिन्ही लिपिन जो वापर थिये थो त पोय अरबी लिपी न अचण वारन वास्ते इहो छो थो चयो उन्हन खे सिंधी न थी अचे ?

इन सवाल जो जवाब डियण खां अगु मां हिकु आज़मूदो शेयर करण चाहियां थो। मुहिंजे हिक सिंधी अदीब दोस्त खे कहिं सरकारी ट्रेनिंग वास्ते दिल्ली में हिकु महीनो रहण जी ज़रूरत पयी। संदस हिक बिये दोस्त चयुस त जिते तव्हां जी ट्रेनिंग थियणी आहे उन जगह जे बिलकुल वेझो मुहिंजा साहुरा मायट्र रहन्दा आहिन जिन जे घर जो सेकंड फ्लोर घर में सिर्फ चार मेंबर्स हुअण सबब खाली पियो हूंदो आहे सो सुठो थींदो जे तव्हां इहो हिकु महीनो उन्हन जे घर रहो। हुन जे राज़ी थियण ते बंदोबस्त थी वियो ऐं सूमर खां शुरू थियण वारी ट्रेनिंग वास्ते असां जो साहित्यकार [कवी] दोस्त छंछरवार डीन्ह वञी दिल्ली पहुतो। हुन महसूस कियो त घर जे बिन बारन भाउ भेण मां छोकिरी जो संदस बाबत जाण हासिल करण में वधीक चाहु आहे सो उहा नियाणी असां जे कवी दोस्त सां वधीक पयी वार्तालाप करे। असां जे कवी दोस्त बुधायो हो त एस पी सर विशवास कियो या न पर उन 15 सालन जी नंढड़ी बालिका मुहिंजो जो बि मनु मोहे वरतो हुओ। इहो सचु आहे त उन जे सिंधी गालिहायिण में काफी वधीक अंग्रेजी हिंदी अखर कम पिया अचन पर जहिं गालिह मुहिंजो मन मोहे छड़ियो सा हुयी उन नियाणी जी सिंधी वास्ते हुब।

पहिरियें ई आरतवार ते स्कूल जी छूटी हुअण सबब नेरन खां पोय उन जा सवाल शुरू थी विया। एस पी सर इहो त शायद तव्हां वास्ते बि अज़ब में विझण वारो सवाल थी सघे थो जेको उन नियाणीअ मुखां पुछियो। अंकल छा तव्हां मुखे सिंधी सेखारीन्दा? पापा चवन था त तव्हां त सिंधी में पोयम्स [कविता] बि राइट [लिखन्दा] आहियो? धियान डियण जोग त असां जे कवी दोस्त जो जवाब बि आहे। बेटा जी हीउ जेको असां पाण में कल्ह खां गालिहाये रहिया आहियूं इहा ई सिंधी भाषा आहे पर तूं शायद त सिंधी लिखण जी गालिह चवण चाहीं थी छो जो तोखे सिंधी त अचे थी शायद लिखी न थी सघीं।

मुहिंजो हीउ आज़मूदो शेयर करण जो हिकु ई मकसद आहे त सिंधी नवजवान इहो महसूस कनि त सिंधी भाषा त उन्हन खे अचे थी कहिं वटि वञी सिखण जी ज़रूरत न आहे। ज़रूरत आहे त सिर्फ सिंधी भाषा जो वापर [उपयोग] वधायिण जी।

अरबी लिपी - सिंधी भाषा छो?

हाणे वापस अचूं पहिंजे सवाल त अरबी लिपी न अचण वारे वास्ते इहो छो थो चयो वञे त उन खे सिंधी न थी अचे? मां मथे बि लिखियो आहे त भाषा जा ब हिसा थियन बोली ऐं लिपी। भारत जी अंग्रेजी हुकूमत खां आज़ादी खां अटकल 150 साल अगु सिंधी भाषा लिखण वास्ते अरबी लिपी जो उपयोग शुरू थियो ऐं भारत जी आज़ादी जे 50 सालन पोय तायीं बि सिंधी भाषा जे मामले में इन अरबी लिपी जी हुकूमत कायम रही। इन 200 सालन जी हुकूमत जो नतीज़ो आहे जो इहो चयो पियो वञे त जहिं खे अरबी लिपी न थी अचे तहिं खे सिंधी नथी अचे।

तव्हां मां कुछ दोस्तन त ज़रूर चवण चाहींदा हूंदा त एस पी सर इहो त गलत आहे न? तव्हां पाण चवो था त भाषा जा ब हिसा बोली ऐं लिपी थियन पोय लिपी न अचण जो मतलब भाषा न अचण कीयं थो थी सघे? बिलकुल वाज़िब गालिह आहे पर जे असां धियान डियूं त समझ में अचे थो त असां वटि सिंधी भाषा लिखण वास्ते देवनागिरी लिपी जे रूप में बियो साधन त मौजूद आहे पर सिंधी बोली जो उपयोग पियो थो घटिजे।

दोस्तों हिन वक़त जी इहा ज़रूरत आहे त असां महसूस कयूं त इहा सिंधी भाषा नाहे जेका खतरे में आहे – इहा सिंधी भाषा न आहे जेका सिलसिले वार कमज़ोर थी रही आहे – इहा सिंधी भाषा कोन्हे जेका खतम थियण ते पहुतल लेखी थी वञे – इहा आहे सिंधी बोली जेका असां गालिहायिण बंद कन्दा पिया वञुं था। इहो समझण बि ज़रूरी आहे त सिंधी बोली खे ज़िंदह रखण वास्ते न स्कूल ज़रूरी आहिन न कॉलेज – न अगुवान ज़रूरी आहिन न साहित्यकार। ज़रूरी आहियूं त असां पाण ऐं असां जो फेसिलो। जे सिंधी भाषा जियरी रखणी आहे त सिंधी बोली खे कमज़ोर थियण खां बचायिणो आहे। छो जो सिंधी भाषा त हिंदी [ देवनागिरी लिपी] – जेका भारत जा 95 सैकड़ो खां वधीक बार स्कूल -में सिखन था में बि लिखी सघबी आहे पर सिंधी बोली त सिर्फ सिंधी कौम वारा ई गालिहाये सघन्दा।

Posted on 05 अगस्त 2018

error: Content is protected !!